พุทธสุภาษิต

๑. อัตตวรรค คือ หมวดตน

 ๑. อตฺตา หเว ชิตํ เสยฺโย.   ชนะตนนั่นแหละ เป็นดี.    ขุ. ธ. ๒๕/๒๙.
 ๒. อตฺตา หิ กิร ทุทฺทโม.    ได้ยินว่าตนแล ฝึกได้ยาก.   ขุ. ธ. ๒๕/๓๖.
 ๓. อตฺตา สุทนฺโต ปุริสสฺส โชติ.   ตนที่ฝึกดีแล้ว เป็นแสงสว่างของบุรุษ.   สํ. ส. ๑๕/๒๔๘.
 ๔. อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ.   ตนแล เป็นที่พึ่งของตน.   ขุ. ธ. ๒๕/๓๖,๖๖.
 ๕. อตฺตา หิ อตฺตโน คติ.   ตนเทียว เป็นคติของตน.   ขุ. ธ. ๒๕/๖๖.
 ๖. อตฺตา หิ ปรมํ ปิโย.   ตนแล เป็นที่รักยิ่ง.   องฺ. สตฺตก. ๒๓/๙๙.
 ๗. นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ.   ความรัก (อื่น) เสมอด้วยตนไม่มี.   สํ. ส. ๑๕/๙.
 ๘. อตฺตนา ว กตํ ปาปํ อตฺตนา สงฺกิลิสฺสติ.   ตนทำบาปเอง ย่อมเศร้าหมองเอง.   ขุ. ธ. ๒๕/๓๗. ขุ. มหา. ๒๙/๓๗. ขุ. จู. ๓๐/๑๑๖.
 ๙. อตฺตนา อกตํ ปาปํ อตฺตนา ว วิสุชฺฌติ.   ตนไม่ทำบาปเอง ย่อมหมดจดเอง.   ขุ. ธ. ๒๕/๓๗. ขุ. มหา. ๒๙/๓๗. ขุ. จู. ๓๐/๑๑๖.
๑๐. อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสา.   มนุษย์ผู้เห็นแก่ประโยชน์ตน เป็นคนไม่สะอาด.   ขุ. สุ. ๒๕๑๓๓๙.
๑๑. อตฺตานํ ทมยนฺติ ปณฺฑิตา.   บัณฑิต ย่อมฝึกตน.   ม. ม. ๑๓/๔๘๗. ขุ. ธ. ๒๕/๒๕. ขุ. เถร. ๒๖/๓๘๙.
๑๒. อตฺตานํ ทมยนตฺติ สุพฺพตา.   ผู้ประพฤติดี ย่อมฝึกตน.   ขุ. ธ. ๒๕/๓๔.
๑๓. อตฺตนา หิ สุทนฺเตน นาถํ ลภติ ทุลฺลภํ.   ผู้มีตนฝึกดีแล้ว ย่อมได้ที่พึ่งซึ่งได้ยาก.   ขุ. ธ. ๒๕/๓๖.
๑๔. โย รกฺขติ อตฺตานํ รกฺขิโต ตสฺส พาหิโร.   ผู้ใดรักษาตนได้ ภายนอกของผู้นั้นก็เป็นอันรักษาด้วย.  องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๔๑๗.
๑๕. อตฺตานญฺเจ ปิยํ ชญฺญา รกฺเขยฺย นํ สุรกฺขิตํ.  ถ้ารู้ว่าตนเป็นที่รัก ก็ควรรักษาตนนั้นให้ดี. ขุ. ธ. ๒๕/๓๖.
๑๖. ปริโยทเปยฺย อตฺตานํ จิตฺตเกฺลเสหิ ปณฺฑิโต.   บัณฑิตพึงทำตนให้ผ่องแผ้วจากเครื่องเศร้าหมองจิต.  สํ. มหา. ๑๙/๒๙. ขุ. ธ. ๒๕/๒๖.
๑๗. อตฺตานญฺเจ ตถา กยิรา ยถญฺญมนุสาสติ.  ถ้าพร่ำสอนผู้อื่นฉันใด ก็ควรทำตนฉันนั้น.   ขุ. ธ. ๒๕/๓๖.
๑๘. อตฺตนา โจทยตฺตานํ.   จงเตือนตนด้วยตนเอง.   ขุ. ธ. ๒๕/๖๖.
๑๙. ปฏิมํเสตมตฺตนา.   จงพิจารณาตนด้วยตนเอง.   ขุ. ธ. ๒๕/๖๖.
๒๐. ทุคฺคา อุทฺธรถตฺตานํ ปงฺเก สนฺโนว กุญฺชโร.   จงถอนตนขึ้นจากหล่ม เหมือนช้างตกหล่มถอนตนขึ้นฉะนั้น.   ขุ. ธ. ๒๕/๕๘.
๒๑. อตฺตานุรกฺขี ภว มา อฑยฺหิ.   จงเป็นผู้ตามรักษาตน อย่าได้เดือดร้อน.   ขุ. ชา. ปกิณฺณก. ๒๗/๓๗๒.
๒๒. อตฺตานญฺจ น ฆาเตสิ.   อย่าฆ่าตนเสียเลย.   ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๒๗๙.
๒๓. อตฺตานํ น ทเท โปโส.   บุรุษไม่พึงให้ซึ่งตน.   สํ. ส. ๑๕/๖๐.
๒๔. อตฺตานํ น ปริจฺจเช.   บุรุษไม่พึงสละเสียซึ่งตน.   สํ. ส. ๑๕/๖๐.
๒๕. อตฺตานํ นาติวตฺเตยฺย.   บุคคลไม่ควรลืมตน.   ขุ. ชา. ตึส. ๒๗/๕๐๓.
๒๖. อตฺตทตฺถํ ปรตฺเถน พหุนาปิ น หาปเย.   ไม่ควรพร่าประโยชน์ตน เพราะประโยชน์ผู้อื่นแม้มาก.  ขุ. ธ. ๒๕/๓๗.
๒๗. อตฺตานญฺเจ ปิยํ ชญฺญา น นํ ปาเปน สํยุเช.   ถ้ารู้ว่าตนเป็นที่รัก ก็ไม่ควรประกอบตนนั้นด้วยความชั่ว.  สํ. ส. ๑๕/๑๐๔.
๒๘. ยทตฺตครหึ ตทกุพฺพมาโน.   ติตนเองเพราะเหตุใด ไม่ควรทำเหตุนั้น.   ขุ. ส. ๒๕/๔๘๖.


๒. อัปปมาทวรรค คือ หมวดไม่ประมาท  

๒๙. อปฺปมาโท อมตํปทํ.   ความไม่ประมาท เป็นทางไม่ตาย.   ขุ. ธ. ๒๕/๑๘. ขุ. ชา. ตึส. ๒๗/๕๒๔.
๓๐. อปฺปมาทญฺจ เมธาวี ธนํ เสฏฐํว รกฺขติ.  ปราชญ์ย่อมรักษาความไม่ประมาทไว้ เหมือนทรัพย์ประเสริฐสุด.   ม. ม. ๑๓/๔๘๘. สํ. ส. ๑๕/๓๖. ขุ. ธ. ๒๕/๑๘. ขุ. เถร. ๒๖/๓๙๐.
๓๑. อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ.   บัณฑิตย่อมสรรเสริญความไม่ประมาท.   สํ. ส. ๑๕/๑๒๖. องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๕๓. ขุ. ธ. ๒๕/๑๙. ขุ. อิติ. ๒๕/๒๔๒.
๓๒. อปฺปมาเท ปโมทนฺติ.   บัณฑิตย่อมบันเทิงในความไม่ประมาท.   ขุ. ธ. ๒๕/๑๘.
๓๓. อปฺปมตฺตา น มียนฺติ.   ผู้ไม่ประมาท ย่อมไม่ตาย.   ขุ. ธ. ๒๕/๑๘. ขุ. ชา. ตึส. ๒๗/๕๒๔.
๓๔. อปฺปมตฺโต หิ ฌายนฺโต ปปฺโปติ วิปุลํ สุขํ.   ผู้ไม่ประมาทพินิจอยู่ ย่อมถึงสุขอันไพบูลย์.
ม. ม. ๑๓/๔๘๘. สํ. ส. ๑๕/๓๖. ขุ. ธ. ๒๕/๑๘. ขุ. เถร. ๒๖/๓๙๐.
๓๕. อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ อธิคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต.   บัณฑิตผู้ไม่ประมาท ย่อมได้รับประโยชน์ทั้งสอง.
สํ. ส. ๑๕/๑๒๖. องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๕๓. ขุ. อิติ. ๒๕/๒๔๒.
๓๖. อปฺปมาเทน สมฺปาเทถ.   ท่านทั้งหลายจงยังความไม่ประมาทให้ถึงพร้อม.   ที. มหา. ๑๐/๑๘๐. สํ. ส. ๑๕/๒๓๑.
๓๗. อปฺปมาทรตา โหถ.   ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ยินดีในความไม่ประมาท.   ขุ. ธ. ๒๕/๕๘.


๓. กัมมวรรค คือ หมวดกรรม  

๓๘. กมฺมํ สตฺเต วิภชติ ยทิทํ หีนปฺปณีตตาย.   กรรมย่อมจำแนกสัตว์ คือให้ทรามและประณีต.
ม. อุป. ๑๔/๓๘๕.
๓๙. ยงฺกิญฺจิ สิถิลํ กมฺมํ น ตํ โหติ มหปฺผลํ.   การงานอะไร ๆ ที่ย่อหย่อน ย่อมไม่มีผลมาก.
นัย-สํ. ส. ๑๕/๖๘.
๔๐. สานิ กมฺมานิ นยนฺติ ทุคฺคตึ.   กรรมชั่วของตนเอง ย่อมนำไปสู่ทุคติ.   ขุ. ธ. ๒๕/๔๗.
๔๑. สุกรํ สาธุนา สาธุ.   ความดี อันคนดีทำง่าย.   วิ. จุล. ๗/๑๙๕. ขุ. อุ. ๒๕/๑๖๗.
๔๒. สาธุ ปาเปน ทุกฺกรํ.   ความดี อันคนชั่วทำยาก.   วิ. จุล. ๗/๑๙๕. ขุ. อุ. ๒๕/๑๖๗.
๔๓. อกตํ ทุกฺกฏํ เสยฺโย.   ความชั่ว ไม่ทำเสียเลยดีกว่า.   สํ. ส. ๑๕/๖๘. ขุ. ธ. ๒๕/๕๖.
๔๔. ปจฺฉา ตปฺปติ ทุกฺกฏํ.   ความชั่วย่อมเผาผลาญในภายหลัง.   สํ. ส. ๑๕/๖๘. ขุ. ธ. ๒๕/๕๖.
๔๕. กตญฺจ สุกตํ เสยฺโย.   ความดี ทำนั่นแล ดีกว่า.   สํ. ส. ๑๕/๖๘. ขุ. ธ. ๒๕/๕๖.
๔๖. น ตํ กมฺมํ กตํ สาธุ ยํ กตฺวา อนุตปฺปติ.   ทำกรรมใดแล้วร้อนใจภายหลัง กรรมที่ทำแล้วนั้นไม่ดี.
สํ. ส. ๑๕/๘๑. ขุ. ธ. ๒๕/๒๓.
๔๗. ตญฺจ กมฺมํ กตํ สาธุ ยํ กตฺวา นานุตปฺปติ.   ทำกรรมใดแล้วไม่ร้อนใจภายหลัง กรรมที่ทำแล้วนั้นแลเป็นดี.   สํ. ส. ๑๕/๘๑. ขุ. ธ. ๒๕/๒๓.
๔๘. สุกรานิ อสาธูนิ อตฺตโน อหิตานิ จ.   การที่ไม่ดีและไม่เป็นประโยชน์แก่ตน ทำได้ง่าย.   ขุ. ธ. ๒๕/๓๗.
๔๙. ยํ เว หิตญฺจ สาธุญฺจ ตํ เว ปรมทุกฺกรํ.   การใดแลเป็นประโยชน์ด้วย ดีด้วย การนั้นแลทำได้ยากยิ่ง.
ขุ. ธ. ๒๕/๓๗.
๕๐. น หิ ตํ สุลภํ โหติ สุขํ ทุกฺกฏการินา.   สุขไม่เป็นผลอันคนทำชั่วจะได้ง่ายเลย.   สํ. ส. ๑๕/๑๐๔.
๕๑. กลฺยาณการี กลฺยาณํ. ปาปการี จ ปาปกํ.  ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว. สํ. ส. ๑๕/๓๓๓. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๘๔.
๕๒. กมฺมุนา วตฺตี โลโก.   สัตวโลกย่อมเป็นไปตามกรรม.   ม. ม. ๑๓/๖๔๘. ขุ. สุ. ๒๕/๔๕๗.
๕๓. นิสมฺม กรณํ เสยฺโย.   ใคร่ครวญก่อนแล้วจึงทำ ดีกว่า.   ว. ว.
๕๔. กตสฺส นตฺถิ ปฏิการํ.   สิ่งที่ทำแล้ว ทำคืนไม่ได้.   ส. ส.
๕๕. ปฏิกจฺเจว ตํ กยิรา ยํ ชญฺญา หิตมตฺตโน.  รู้ว่าการใดเป็นประโยชน์แก่ตน พึงรีบทำการนั้นเทียว.
สํ. ส. ๑๕/๘๑.
๕๖. กยิรา เจ กยิราเถนํ.   ถ้าจะทำ ก็พึงทำการนั้น (จริง ๆ).   สํ. ส. ๑๕/๖๗. ขุ. ธ. ๒๕๑๕๖.
๕๗. กเรยฺย วากฺยํ อนุกมฺปกานํ.   ควรทำตามถ้อยคำของผู้เอ็นดู.   ขุ. ชา. ทสก. ๒๗/๒๗๒.
๕๘. กาลานุรูปํว ธุรํ นิยุญฺเช.   พึงประกอบธุระให้เหมาะแก่กาลเทียว.   ว. ว.
๕๙. รกฺเขยฺย อตฺตโน สาธุํ ลวณํ โลณตํ ยถา.  พึงรักษาความดีของตนไว้ ดังเกลือรักษาความเค็ม.  ส. ส.
๖๐. กิจฺจานุกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ.   พึงทำกิจแก่ผู้ช่วยทำกิจ.   ขุ. ชา. ทสก. ๒๗/๘๔.
๖๑. นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ.   ไม่พึงทำประโยชน์แก่ผู้มุ่งความพินาศ.   ขุ. ชา. ทสก. ๒๗/๘๔.
๖๒. มา จ สาวชฺชมาคมา.   อย่ามาถึงกรรมอันมีโทษเลย.   ส. ฉ.


ขอขอบคุณข้อมูลจาก   วัดป่าดอยแสงธรรมญาณสัมปันโน